Toeval en causaliteit

Sommige mensen menen, dat toeval niet bestaat.
Een feit is, dat wij mensen 'toevallig' niet alles van tevoren kunnen weten,
omdat het leven daarvoor 'toevallig' te complex is.
Op grond van die gigantische onwetendheid is het op zijn minst handig
om de vele onbekende oorzaken die gevolgen hebben toeval te noemen.
Met deze definitie bestaat toeval wel degelijk.

Causaliteit
vrijwel niets gebeurt niet zomaar.
Elke gebeurtenis is een gevolg van een oorzaak. Dat is het principe van de causaliteit.
Er is een tijdsvolgorde: eerst de oorzaak, dan het gevolg.

De vallende steen Tijdens het vallen van een steen is er een opeenvolging van gebeurtenissen
die we in het volgende schema kunnen zetten.
Die ordening is mogelijk, omdat er een bepaalde samenhang tussen die beweringen bestaat.
Het zijn oorzaak-en-gevolg relaties.

OORZAAK	GEVOLG
Ik laat de steen los	Het krachtenevenwicht wordt verbroken
Er werkt alleen zwaartekracht op de steen	De steen begint te vallen
De steen valt	Hij verliest hoogte
De steen valt	Zijn snelheid neemt toe
De snelheid van de steen neemt toe	De steen krijgt meer bewegingsenergie
Hij verliest hoogte	Zijn zwaarte-energie neemt af
Hij verliest hoogte	De steen botst op de grond
De steen botst op de grond	De grond remt de steen krachtig af
De steen botst op de grond	De steen beschadigt de vloer
De steen botst op de grond	De vloer beschadigt de steen

De uiterste conclusie, die je uit het gegeven 'verhaal' kunt nemen is:
de diepste oorzaken van het beschadigen van de vloer zijn de zwaartekracht en mijn wil.

Je zou het verhaal zelf kunnen vervolgen.
Wat is het gevolg van 'de steen beschadigt de vloer'?
Bij voorbeeld ik moet de vloer herstellen of ik koop een nieuwe vloer of ... .

Je kunt je afvragen of elke volgende stap in dit verhaal weer een nieuw gevolg heeft.

Je kunt ook, 'met terugwerkende kracht', proberen steeds verder terug te gaan
op zoek naar diepere oorzaken.
Dan moet ik de vraag stellen: waardoor wil ik de steen laten vallen?
Je zou kunnen verzinnen: omdat ik de steen niet langer kon houden of omdat ik baldadig ben of ... .

Zou elke gebeurtenis weer een oorzaak hebben? Velen denken van wel
maar de kennis ontbreekt vaak. Let maar eens op het begin van het schema:
wat zou de oorzaak zijn van 'er werkt zwaartekracht op de steen'?
Albert Einstein beweerde: omdat het ruimte-tijd-continuüm gekromd is.
Begrijpt jij het? Ik niet, laat staan dat ik daarvan weer de oorzaak zou weten.
We zijn blijkbaar aangeland bij - wat de Duitsers zo mooi zeggen - de Ursache, de oerzaak,
in het Nederlands verbasterd tot oorzaak.

Een kringproces
Als na een aantal oorzaken en gevolgen herhaling gaat optreden, is er sprake van een kringproces.
Denk bijvoorbeeld eens aan de slinger van een klok, die juist in een omkeerpunt omkeert.
De zwaartekracht dwingt hem van zijn hoogste positie, een van de twee omkeerpunten [oorzaak]
versneld naar de laagste stand waar de snelheid het grootst is [gevolgen].
Door de ontwikkelde vaart [oorzaak] vliegt hij door de evenwichstand en
gaat hij weer vertraagd omhoog, totdat hij weer bij een omkeerpunt komt [gevolg].
Dit proces herhaalt zich vele malen.
Als er geen wrijving was, zou het proces zelfs nooit stoppen.

Geloof in het causaliteitsprincipe
Ons hele denken is sterk gebaseerd op oorzaak-gevolg-relaties, gewoon omdat 'het werkt'.
Juridische redeneringen - om de rechter ervan te overtuigen dat een verdachte schuldig of
juist onschuldig is - zijn hierop gebaseerd.
In vrijwel alle wetenschappen gelooft men in dit causaliteitsprincipe.
Alleen in de quantumfysica - waarin men zich bezig houdt met onderdelen van atomen -
gaat dit basisprincipe schijnbaar verloren. Geen mens wist hoe dat kwam.

In de oreonhypothese komt het causaliteitsprincipe terug bij het verval van radioactieve kernen.
Iets geeft een stootje tegen zo'n kern (oorzaak) en die gaat dan stuk (gevolg).
Dit wordt uitvoerig beschreven in 'De vlo botst op de voetbal'.

Causale verbanden
Er zijn enige wiskundig aandoende uitspraken mogelijk over causale verbanden.
Met A en B bedoelen we twee verschillende beweringen.

We gaan er van uit, dat A de oorzaak is van B.
Dan is de uitspraak, dat B de oorzaak van A is, een nonsens bewering.
A gebeurt in de tijd eerder dan B
Als A dan B.
B is het gevolg van A.
B, omdat A.

Determinisme
Dankzij causale verbanden is het mogelijk om redelijk geloofwaardige verwachtingen
naar de toekomst te veronderstellen.
Vanwege de resterende onzekerheid ten gevolge van onvoorziene gebeurtenissen
is het beter om van verwachtingen te spreken.
Een bekend gezegde is: na regen komt zonneschijn. De letterlijke bedoeling is:
als de wolken de zonnestralen niet meer tegenhouden,
dan kan het zonlicht het aardoppervlak en jou bereiken.
De figuurlijke causaliteit is ook aan te wijzen:
na een ellendige periode in het leven zal een gelukkiger tijd volgen.

Deze vorm van 'voorspellen', dus op basis van oorzaak en gevolg, heet determinisme.
In alle wetenschappen geldt: als je voldoende kennis over het heden hebt,
kun je het verloop van de toekomst bepalen.
Zo kan met duizenden jaren van te voren in grote mate van nauwkeurigheid
een zonsverduistering voorspellen. Andere zeer voorspelbare zaken zijn de getijden
en de bewegingen van de leden van ons zonnestelsel.
Hoewel de verwachtingen zeer accuraat zijn, heb je nooit zekerheid,
omdat zeer onverwachte gebeurtenissen de loop der dingen kunnen veranderen.
Niemand kan in de toekomst kijken.

Analyse
Determinisme werkt vooruit in de tijd: je probeert gevolgen te voorspellen.
Analyse gaat juist terug. Tijdens het analyseren probeer je oorzaken van gebeurtenissen
te vinden door verstandelijk te redeneren.
Als je een afdruk van een blote voet in het zand ontdekt,
dan is hier een simpele analyse mogelijk:
op deze plek was ooit een mens met blote voet aanwezig.

Na het vorige voorbeeld is het duidelijk, dat een rechercheur goed moet kunnen analyseren.
Zo heb je ook bedrijfsanalisten die in bedrijfsprocessen moeilijkheden opzoeken en
herleiden tot knelpunten. Die knelpunten moeten worden opgelost.

Een beruchte analyseparadox is: wat was er eerder? De kip of het ei?

Taalgebruik bij causaliteit
Een aanleiding is een gebeurtenis, die mij tot een bewust gekozen handeling leidt.
Naar aanleiding van een advertentie solliciteer ik ...
Naar aanleiding van [aanleiding] [gevolg]

Een argument = 1. bewijsgrond 2. beweegreden
omdat = daar = aangezien

Een reden is een beredeneerd feit, dat mij aanzet tot een volgende stap.
Waardoor? = om welke reden(en)?
Daardoor = om die reden(en)
vanwege = wegens = om reden van
De waarom-vraag is vaak heel moeilijk te beantwoorden.

Grond = reden
met reden = op goede gronden
op grond van = vanwege

Motief = beweegreden = iets dat je tot actie brengt
Motivatie = verzameling motieven = motivering
Motiveren = met redenen omkleden
Iemand motiveren = iemand motieven geven; stimuleren

Een oorzaak is een natuurlijk gebeuren, dat een gevolg krijgt.
Een gevolg = wat uit een oorzaak voortvloeit.
Ten gevolge van een oorzaak, kwam het gevolg.

Voorbeelden
Dankzij hulp redde hij het.
Zijn mislukking is te wijten aan gebrek aan belangstelling,
Tengevolge van [hevige regen] [overstroomde het land].

Hij blijft thuis, want hij is ziek.
Hij blijft thuis, omdat hij ziek is.

Hij slipte, waardoor hij is gevallen.
Het was glad. Daardoor is hij geslipt.

Ik solliciteer naar aanleiding van een advertentie.
Ik solliciteer, omdat ik werk zoek.
Ik solliciteer, doordat ik werkloos ben.

Daar [oorzaak], [gevolg].
Door [oorzaak], [gevolg].
Met [oorzaak], [gevolg].
[oorzaak], dat [gevolg].
[oorzaak], zodat [gevolg].

Doel(-stelling)
waartoe? = tot welk doel?
waarvoor? = met welk doel?
daarvoor! = met dat doel!

[middel], opdat [doel]
[middel], teneinde [doel]
[middel], om (te) [doel]

Statistische beschouwingen Als fysici een gas bestuderen dan hebben ze met triljoenen moleculen te maken.
Het is principieel onmogelijk om van al die gasmoleculen op zeker moment hun
positie en de grootte en richting van hun snelheden te kennen.
Ze kunnen dus helemaal niet al die veranderende waarden in de tijd volgen.
Om toch tot zinnige resultaten te komen worden statistische berekeningen toegepast.
Dat is bij een gas dus de enige manier om tot de kern van het weten door te dringen.
Hier spelen toeval, kans en waarschijnlijkheid een belangrijke rol.
Bij statistiek is het belangrijk om een zeer groot aantal objecten te hebben.
Hoe groter het aantal beschouwde voorwerpen, hoe betrouwbaarder de statistische uitspraak is.
Met triljoenen moleculen is zeer goed aan die eis voldaan.
De statistische beschouwingen en de metingen aan het gas blijken dan ook perfect overeen te komen.
Het belangrijkste resultaat is de algemene gaswet:
de druk van een gas maal diens volume is gelijk aan
de algemene gasconstante maal het aantal mol gas maal de absolute temperatuur.

Filosoferen

Wetenschappen